WAAR MEN ZICH NOG WEINIG BEWUST VAN IS… Er waart een spook door de wereld.
Nee, even niet over het corona virus. Maar ik wil verklaren waarom het zo moeilijk is om erna of tijdens business as usual te vermijden. Het gaat hier om het aloude spook van de geldmacht.¹ Een aantal mensen houden die op de been, hebben er baat bij. Een groot aantal moet het spook dulden, om te overleven. Maar een nog groter aantal mensen lijdt onder het spook. Echter worden dezen minder gehoord, zelfs niet gezien. Zo kan het spook alles naar zijn hand zetten. Zijn gesel gaat over alles en iedereen. Zeker ook over het bedrijfsleven. Sneller, groter, ‘efficiënter’ – alles moet maximaal. Alles wordt uiteen gerukt, over normale grenzen heen gedrukt. Geld moet werken, dus meer worden. Via produceren en ook speculeren. Ons ruilmiddel werd een koopwaar, met als prijs zichzelf. Accumulatie ervan is het doel der bezitters en hun machtsvergroting. Want geld is de overheersende productiefactor. Arbeid is er horig aan, slaaf van. De arbeiders hebben het altijd wel geweten. Werknemers wier werk wordt afgenomen en te gelde gemaakt. Hoger loon en schoner werk houden een deel van hen kalm. Maar ook de ondernemers zijn in wezen vanuit het kapitaal bezien, arbeiders in buitendienst. Ook zij moeten ervoor zorgen dat het geld accumuleert, via bankleningen, dividenden, winstuitkeringen enzo. Er wordt geproduceerd daar waar het (gebrekkig gemeten) het goedkoopst is. Resultaat: een global casino waarin niks mis mag gaan, of er is meteen gedonder in de glazen. Maar met geld gebeuren ook wel goede dingen, economische, sociale en culturele. Dat maakt ’t zo ingewikkeld. En de huidige economie zorgt voor werk en inkomen, ook voor de Staat. En dus ook voor het sociale vangnet. Daarom is het zo moeilijk om na of tijdens ‘Corona’ business as usual, vaak; damage as usual, te vermijden. Of om de economie gewoon op een lager pitje evengoed te laten functioneren.

“Kapitaal trekt de hele wereld over op zoek naar de hoogste opbrengst.”

Uitspraak van voormalig voorman van de Socialistische Partij Jan Marijnissen? Nee, het is een uitstpraak van de voormalige voorman van de VVD Frits Bolkestein (Volkskrant 21/1/1984).

En wij, verdwaasde gevangenen van het spook, staan erbij en kijken ernaar, laten het gebeuren, vinden het normaal. Ja, alles en iedereen (alle bedrijvigheid, ons hele leven) gaat gebukt onder de geldzweep en is de gevangene van de geldmacht. Sommigen hebben prettige cellen met tralies die ze niet zien of voelen. Anderen – de meeste mensen – hebben leren leven met de tralies en hun cellen gezellig ingericht. Zij weten niet beter of zo hoort ‘t, zo gaat ‘t . De officiële economische theorie is immers die van het spook.
De geldgedreven economie heeft onze mentaliteit zó vervormd (individueel prestatie- en competitiegericht) dat men nu zegt: “Het kapitalisme past het beste bij de mens!”. Zeker, wij zijn begerige consumenten geworden, gemaakt ook. Want in wezen is ons soort maatschappij een geldgedreven productie- maatschappij. Die heeft afzet nodig, dus flinke en continue consumptie. Produceergeweld noopt tot overconsumptie. Geholpen door reclame en marketing en ingebouwde slijtage.

Nog even wat economie: De kredietverlening door de banken ( = enorme geldschepping) – daar is het private rendement op de korte termijn doorslaggevend. Winsten worden vaak geprivatiseerd, verliezen gesocialiseerd. Aandeelhouders kunnen bij bedrijven heel makkelijk de stekker erin doen of eruit trekken. Hoe mobieler het kapitaal, hoe instabieler de economie. En een enorme financiële bubbel heeft zich gevormd, die helemaal losgezongen is van de reële economie. Verhoging van de werkdruk, bezuinigingen, faillissementen en overnames, woonblokken, bedrijven en overheidsdiensten die opeens in begerige handen vallen, stad en platteland die grotendeels door het geld gevormd worden, krimpgebieden, kwaliteitsverslechtering – beste mensen, laten we ons dat eens gaan realiseren!

In armere landen is men zich vaak bewuster van de totalitaire geldmacht. Bij ons verzoende het verzorgende kapitalisme ons met de geldmacht. Maar de ruwe variant van het kapitalisme (het zgn. Anglo-Amerikaanse) is bezig dat zogeheten Rijnlandse model nu op te rollen. Privatisering van overheidsbedrijven, minder voorzieningen, sluiting van sociale instellingen, flex-contracten, betalen voor extra’s, hogere tarieven – de geldgesel kent geen genade. De politiek kan er weinig tegen doen. Is immers ook de gevangene van die totalitaire, geldgedreven economie.

U kent de cijfers: 1 % van de wereldbevolking bezit met zijn vermogens en fondsen meer dan de helft van alle rijkdom op de wereld.² Maar……. hier en daar begint het spook wat te wankelen. De schade die hij aanricht is veel groter dan de paar goede daden. Veel groter, nu. Hier en daar verschijnen er scheuren in zijn witte gewaad. De financiële crisis van 2008 bevorderde ons inzicht. En de corona-crisis was daarbij ook hulpvaardig, aantonend overglobalizering en productiedwang. We gaan spook’s ware aard zien. Van machtshonger, opjaging en uitbuiting. Met als camouflage het systeem van geld-moet-werken, accumulatie-moet-nu-eenmaal . Want dat is vooruitgang. Maar de krachten nemen toe die van het spook een nuttige medeburger willen maken, een helper. Geld van status als meester, weer terug naar geld als een dienaar. Mijn recept.

Met technische middelen redden we het niet; stellen zelfs de noodzakelijke Grote Omslag uit. Het heeft geen zin om een onintelligente verspillingseconomie op de been te houden met wat voor duurzame energie dan ook. Globalisering (wereldhandel) moet tot normale proporties teruggebracht worden. Dat betekent overal behoud of herstel van de lokale economie. Groen, kalm maar zeker, lage instap – iedereen doet mee naar vermogen. Gezien de crises (klimaat, stikstof, uitsterving e.a.) kunnen we tijdelijk alleen produceren wat nodig is. Dus in plaats van een economie van aanbod en opdringing naar een economie gericht op de vraag, een ecologisch verantwoorde vraag. Wat zal leiden tot een drastische verkleining van onze ecologische voetafdruk. Dus flexibilisering van de economie, zodat bedrijven bij een tijdelijke terugval van de vraag niet meteen failliet gaan, zoals nu het geval is. Dus kan de financiële stekker (lening, investering) er niet zo gauw meer uit. De kapitaalvergoeding (als die blijft) deint mee met het bedrijfsresultaat. Zo ook het personeelsbestand. Het wordt normaal dat mensen naast hun hoofdbaan een of meer secondaire banen hebben, afhankelijk van de vraag naar het hoofdproduct die immers kan schommelen. De vraag heet dan elastisch. Voor hen is er zo inkomenszekerheid, ook al komt niet alles uit de hoofdbaan. NB. Heel veel vraag is niet-elastisch: onderwijs, zorg, veiligheid, bestuur, brood, melk, wc-papier. In die sectoren (40% van de bedrijvigheid?) is dus geen diversifiëring van de inkomensbronnen nodig.

Een economie van overal moestuinen, ambachten en lichte industrie. Een meer sobere leefwijze. Maar daar tegenover meer gezamenlijkheid, warmte, zelfwerkzaamheid, ontdekking van talenten. Hoofd- en handarbeid meer verweven. Veel minder inkomensverschillen. Werken en wonen weer dichter bij elkaar. Buurtzorg en -democratie. Regionaal geld. Enz. enz. Het intelligente project. Overal in de wereld is zo’n economie er nog, in de dorpen achter de Westerse en Chinese high-rise. En in de scheuren van het moderne kapitalisme planten de mensen overal hoopvolle plantjes, alternatieven, richting meer groene, sobere en sociale samenlevingen. Op menselijke schaal. Natuurlijk blijft verantwoorde wereldhandel bestaan. Maar de lokale economieën zorgen voor een minder kwetsbare basis overal. En van daaruit kan dan de officiële, overgeglobaliseerde en overstresste economie gekalmeerd, meer gelokaliseerd, vergroend en socialer worden gemaakt. Wij mensen hebben niets te verliezen dan de zweep en ketenen van de geldmacht. Wij hebben de wereld te winnen. En de Aarde te sparen.

Willem Hoogendijk Stichting Aarde mei 2020
Illustratie op blz. 5

¹Begin en einde van dit stuk doen denken aan een bekend manifest uit 1845.

²Oxfam/Novib onderzoek 2018.

Wat is hier aan de hand? Het gaat over het kapitalisme. Dat kent een ruwe versie, het Anglo- Amerikaanse (neoliberale) model, en een meer sociaal model: het Rijnlandse gedoopt, want vooral op het vaste land van West-Europa ontwikkeld. Dit model heeft (had) redelijke arbeidsomstandigheden, voldoende loon, sociale voorzieningen en een aanvaardbaar pensioen. Maar het grote geld dat alles regeert, moet doorgroeien en zet het Rijnlandse model onder druk. Grotere groeidwang en dus meer aandeelhoudersmacht, meer marktwerking en meer ‘efficiëntie’. Alles moet sneller en groter. Voortdurende opschaling, ten koste van de menselijke maat. Ruimere ontslagmogelijkheden. Voortdurende bezuinigingen en beperking van personeel en van de sociale franje. Flex-werk. Opvoering van de werkdruk. Meer ZZP’ers. Stress en burn-outs.
Elders weer nieuwe bedrijvigheid, daar waar goedkoper geproduceerd kan worden. Want de zweep van het geldsysteem veroorzaakt ook een wild geproduceer (productivisme), gericht op wat een door reclame beïnvloed publiek zal afnemen (consumentisme). Vele moderne mensen zijn slaaf van de lopende band en van de koopgoot.³ Wil men streven naar een economie die meer op het oude Rijnlandse model lijkt, dan dient het geldsysteem te worden getemd. Geld van meester weer een dienaar, in een sterk versoberde economie, kalm en zeer ‘groen’ en van de mensen zèlf. Meteen afscheid van het kapitalisme.
PS. Een robot aan het stuur? Ach ja. Bankiers, fondsmanagers, industriebobo’s, politici, overheidsbestuurders – allemaal lakeien van het systeem. Goed betaald, zeker. Maar toch lakeien. Verdwaasde (meestal) planeetmollers. Laten we ook hèn bevrijden uit hun gevangenis! En dan met ons allen aan de buurteconomie!

³Deze situatie komt niet per sé door de neoliberale ideologie maar door het systeem van geld-moet-groeien. Die ideologie is dan het verhaal dat er bij komt. Ook voormalig president Reagan en voormalig premier Thatcher waren er meer lakeien dan stuurders van het geld-moet-groeien-systeem.

Heb je wel eens wat gehad aan de oprispingen van Aarde…?!
Stichting Aarde
Vroege voorvechters van een echt groene en sociale wereld
NL17 TRIO 0198 3851 02 o.v.v. Gift (aftrekbaar !)